Waa Maxay Suuqa Saamiyada? - Somali Business Journal

Waa Maxay Suuqa Saamiyada Suuqa saamiyada waa meel lagu kala iibsado saamiyada shirkadaha waaweyn. Maalgeliyeyaashu (investors) waxay halkaas ka iibsadaan ama ku iibiyaan saamiyadooda. suuqyadas waxa kamid ah New York Stock Exchange (NYSE) iyo Nasdaq.

Tusaale: Haddii shirkad wayn sida Apple ama Amazon ay raban in dadku ka iibsadaan saamiyadooda waxay iska diiwaangelinayaan hay’adda ugu wayn ee kormeerta suuqa saamiyada Maraykanka ee loo yaqaan SEC (Securities and Exchange Commission), kadibna waxay bilaabaan inay dadku ka iibsadaan saamiyadaas[1]

Waa Maxay Suuqa Saamiyada iyo Sida uu U Shaqeeyo

Suuqu wuxuu ka kooban yahay qaybo kala duwan :

Suuqyada waawayn sida NYSE
Xarumaha dilaaliinta (brokerages)
Suuqyada dadku si toos ah wax uga iibsadaan (over-the-counter markets)

Meel kasta oo aad ka iibsan karto saamiyo, waa qayb ka mid ah suuqa saamiyada.

Waxaa jira sharciyo adag oo la raaco si loo hubiyo hufnananta suuqa. Taas oo ka hortagta musuqmaasuqa.

Suuqa saamiyadu aad buu muhiim ugu yahay dhaqaalaha adduunka, sababtoo ah:

Wuxuu shirkadaha ka caawiyaa inay helaan lacag ay ku koriyaan ganacigooda .
Wuxuu dadka kalena siiyaa fursad ay lacagtooda ku maalgashadaan si ay faa’iido u helaan.

Dadku waxay saamiyada u iibsadaan sababo kala duwan dartood, sida:

1. Inay Helaan Faa’iido Lacageed (Dividends)

Marka shirkaddu faa’iido sameyso, waxay qayb ka mid ah Faa’iidadas siisaa dadka leh saamiyada. Lacagtaas waxaa loo yaqaan dividends.

Tusaale: Haddii aad leedahay 100 saami , shirkaddu haddii ay faa’iido hesho, waxay kusiin karta lacag bil kasta ama sanad kasta.

2. Inay Ka Faa’iidaystaan Qiimaha markuu kor u koco

Qaar kale waxay rajeynayaan in saamigu qaali noqdo si ay markaas faa’iido u helaan.

Tusaale: Haddii aad 1 saami ku iibsatid $10, kadibna uu noqdo $20, waxad faa’iido ahaan uhelaysa $10

3. Inaad Cod Ku yeelato Go’aamada Shirkadda

Haddii aad leedahay saamiyo badan, waxaad cod ku leedahay go’aamada shirkadda. Waxaad ka qayb gali kartaa shirarka shirkadda oo aad codkaaga dhiiban kartaa.

Qaybaha Ugu Muhiimsan Ee Suuqa Saamiyada

Si aad u fahamto sida uu suuqu u shaqeeyo, waxaa wanaagsan in aad eegto qaybaha kala duwan ee suuqa :

Shirkadaha – Waa kuwa bixiya saamiyada si ay lacag u helaan
Saamiyada laftooda – Waa qaybaha aad iibsan karto
Suuqyada saamiyada (exchanges) – Meelaha lagu kala iibsado saamiyada (sida NYSE iyo Nasdaq)
Tusmooyinka suuqa (Indexes) – waa cabbiro lagu ogaado caafimaadka guud ee suuqa, sida Dow Jones ama S&P 500.

Waa Maxay Shirkad Dadwaye (Public Companies)?

Shirkad kasta si toos ah uma iibgayan karto saamiyadeeda

Si shirkad loogu oggolaado inay saamiyadeeda ka iibiso dadwaynaha — tusaale ahaan suuqa NYSE ama Nasdaq — waa in ay iskadiiwaangelisaa hay’adda dowladda Maraykanka uqaabilsan suuqyadan ee SEC (Securities and Exchange Commission).

Shirkaduhu waa in ay buuxiyaan sharciyo adag oo la xiriira:

Xogta maaliyadeed (financial reports)
Daahfurnaanta (sida ay u shaqeeyaan shirkaduhu )

Sidee Shirkad Looga Dhigaa Mid Dadwayne (Public)?

1. IPO (Initial Public Offering):

Tani waa habka ugu caansan. Waa marka shirkad si rasmi ah suuqa u soo gasho oo bilowdo inay dadwaynaha ka iibiso saamiyadeeda.

2. SPAC (Special Purpose Acquisition Company):

SPAC waa shirkad gaar ah oo aan wax ganacsi ah samaynin laakin rabta inay suuqa ku biirto , Waxaa loo sameeyaa ujeeddo kaliya: oo ah in ay la midoowdo ama ay iibsato shirkad kale taas oo hore suuqa ugu jirtay si ay shirkaddaasi si fudud oo dhaqso ah ugu noqoto shirkad dadwayne (public).

Tani way ka duwan tahay habka caadiga ah ee IPO, sababtoo ah shirkadda SPAC ah ayaa horey suuqa ugu jirtay,

Tusaale:

Waxaa jirta shirkad cusub oo lagu magacaabo TechSom, waxayna ka shaqeysaa tiknoolajiyada. TechSom waxay rabtaa inay suuqa saamiyada soo gasho si dadwaynuhu u iibsadaan saamiyadeeda.

halkii ay mari lahayd habka dheer ee looyaqan (IPO), waxay heshiis la gashaa shirkad SPAC ah oo horey suuqa u joogtay, laguna magacaabo FastMarket Corp.

Markii labada shirkadood ay midoobaan, TechSom waxay si fudud u noqotaa shirkad dadwayne, oo saamiyadeeda laga heli karo suuqa saamiyada

Waa Maxay Suuqa Koowaad iyo Suuqa Labaad?

Suuqa Koowaad (Primary Market):

Waa marka shirkad ay dadka ka iibiso saamiyadeeda markii ugu horaysay .

Tani waxay dhacdaa marka shirkad cusub suuqa soo gasho ama marka ay rabto inay lacag cusub soo ururiso.

Tusaale:

Shirkad cusub ayaa markii ugu horreysay suuqa soogashay, adiguna waxaad ka iibsatay saami taas waa suuqa koowaad.

Private placements: Waa marka shirkad si gaar ah saami uga iibiso dad ama hay’ado khaas ah — lama mariyo suuqa furan.

Suuqa Labaad (Secondary Market):

Waa marka dadku iska iibiyaan ama ay iibsadaan saamiyada iyagoo ka ibsanaya saamiyada shirkado horey suuqa u gujiray.

Shirkaddu lacag cusub ma helayso; dadkuna iswaydarsi saami ayay sameeyan .

Tusaale:

Haddii aad maanta ka iibsato 10 saami shirkadda Apple, berri aad iibisid — waa ganacsi ka dhacay suuqa labaad.

Suuqyadaas waxaa ka mid ah: NYSE, Nasdaq, iwm

Waa Maxay Saami?

Markaad iibsato saami, waxaad leedahay qayb ka mid ah shirkadda. Inta badan saamiyaashu waa tiro aad u badan.

Tusaale Fudud:

Haddii shirkaddu leedahay 100 saami, adiguna aad leedahay 10 → waxaad leedahay 10% shirkadda.

Laakiin shirkadaha waaweyn sida Apple waxay leeyihiin bilyan saamiyo ah , marka hal saami kaliya waa boqolkiiba wax aad u yar.

Sidee Qiimaha Saamigu Isku Beddelaa?

Qiimaha saamigu wuu isbedelaa maalin walba, sababtoo ah:

Dad badan haddii ay rabaan inay iibsadaan → qiimuhu wuu kacaa (baahi badan).
Haddii dad badan rabaan inay iska iibiyaan → qiimuhu wuu dhacaa (saami badan aya suuqa yaalla).

Waa Maxay Suuqa Saamiyada ee Caalamka iyo waxa ay Tahay Inaad Ogaato

Marka shirkad noqoto shirkad dadwayne, saamiyadeeda waxaa laga iibsan karaa suuqa saamiyada.

Tani waxay ka dhigan tahay in dadku si xor ah u kala iibsan karaan saamiyada shirkadda.

Waxay leeyihiin sharciyo iyo kormeer adag si ganacsigu u ahaado cadaalad, iyo mi aamin ah , oo daahfuran.

Suuqyada ugu Caansan:

Magaca	Dalka
NYSE (New York Stock Exchange)	Maraykanka
Nasdaq	Maraykanka
London Stock Exchange	UK
Tokyo Stock Exchange	Japan
Shanghai Stock Exchange	Shiinaha

Maxay Tahay Faa’iidada Suuqyada Saamiyada?

Liquidity (Suuq Furan):

Waxaa si fudud lagu kala iibsan karaa saamiyada , had iyo jeer waxaa jira dad kale oo raba inay wax iibsadaan ama iibiyaan.

Transparency (Hufnaan):

Qiimaha saamiyada iyo wararka shirkadaha waa mid ay lasocdan dadwaynuhu waxna lama qariyo.

Cross-listing:

Shirkaduhu mararka qaar waxay ka diiwaan-gashan yihiin suuqyo kala duwan, si ay u helaan maalgelin badan oo caalami ah.

Tusaale Fudud:

Shirkadaha qaar ” waxay iska diiwaan galin karaan Nasdaq iyo London Stock Exchange si shirkadahaas ay saamiyadooda ugu iibiyaan suuqyo kala duwan , sida Maraykanka iyo Yurubba .

Suuq Ka Baxsan Stock Exchangeska – OTC (Over-the-Counter Market)

Marka laga tago suuqyada waawayn sida NYSE ama Nasdaq, waxaa jira suuqyo kale oo la yiraahdo OTC.

Waa maxay OTC?

Waa ganacsi toos ah oo u dhaxeeya laba qof ama shirkado, iyagoo aan marin suuq caadiga ah .
Ganacsigodu wuxuu ka dhici karaa iyado la isticmalayo kombiyuutar, telefoon, ama email.
Waxaa isticmaala shirkadaha yaryar ee aan buuxin karin shuruudaha adag ee suuqyada waaweyn.

Halista OTC:

Xogtoodu way yar tahay .
Suuq furan ma aha, taas oo keenaysa khiyaano iyo hufnanan la,aan.

Maxaa Kale oo Lagu Kala iibsadaa Suuqa Saamiyada?

Suuqa saamiyada kaliya laguma kala iibsado saamiyada shirkadaha. Waxaa kale oo lagu kala iibsadaa:

1. ADRs (American Depositary Receipts)

Waxay u taagan yihiin saamiyada shirkado shisheeye marki lajoogo USA.
Waxaa lagu iibiyaa suuqyada Maraykanka sida Nasdaq.

Tusaale:

Haddii shirkad Jabbaaniis ah la rabo in la maalgashto gudaha Mareykanka, ADR ayaa loo adeegsadaa.

2. Derivatives (Alaab ku xiran qiime kale)

Waxaa ka mid ah Options iyo Futures.
Qiimahoodu wuxuu ku xiran yahay saamiyo , badeecoyin, ama lacago qalaad.

Tusaale:

Ma iibsanaysid saamiga Apple si toos ah, balse waxaad ka ganacsanaysaa qiimaha mustaqbalka ee saamigaas.

Haddii aad si sax ah u saadaalisid , waxaad ka heli kartaa faa’iido — xitaa adigoo aan weligaa gacanta ku dhigin saamiga Apple.

3. Funds (Sanduuqyada Maalgashiga)

Mutual Funds: Dad badan ayaa lacag isku daraya si loogu maalgaliyo saamiyo iyo bonds.
ETFs (Exchange-Traded Funds): Waxaa lagu kala iibsadaa suuqa sida saami, waxayna raacaan koox gaar ah sida tiknoolajiyada.

Tusaale:

ETF la yiraahdo “SPY” wuxuu raacaa qiimaha tusmada S&P 500.

4. Preferred Stocks (Saamiyada Mudnaanta Leh)

Waxay bixiyaan dividend joogto ah.

5. REITs (Real Estate Investment Trusts)

Waa shirkado maalgelin ku sameeya guryaha, hoteelada , ama dhismayaal kale.
Waxay bixiyan ugu yaraan 90% faa’iidada sanadkii si loogu qaybiyo dadkii saamiyada lahaa.

Tusaale:

Haddii aad leedahay REITs, waxaad ka faa’iidi kartaa kirada laga helo dhismayaasha shirkaddu leedahay.

Waxyaabaha Kale Ee Lagu Kala iibsado Suuqyada Maaliyadda

Bonds (Amaahda Maaliyadeed):

Waa marka dowlad ama shirkad lacag amaah ah ka hesho dadka, kadibna lacag dulsaara ay dib ugu celido .

Tusaale:

Adiga ayaa lacag siinaya dowlada ama shirkada, iyaduna waxay ku soo celinaysaa lacagtaas + faa’iido (dulsaar) muddo kadib.

Commodities (Badeecooyin Dabiici ah ):sida

Saliid (Oil)
Qamadi (Wheat)
Bir (Steel/Metal)
Dahab (Gold)
Dhuxul (Coal)

Waxaa lagu kala iibsadaa suuqyo gaar ah, waxaana badanaa la saadaaliyaa qiimahooda mustaqbalka (futures).

Tusaale :

Ka soo qaad inaad maanta heshiis ku gashay in aad 3 bilood kadib saliid iibiso qiimo gaaraya $70 halkii foosto.

Haddii 3 bilood kadib qiimaha saliiddu noqdo $80, adigaa faa’iiday – maxaa yeelay waxaad horey ugu heshiiseen qiimo jaban $70 .

Qodobka muhiimka ah:

Adigu hadda saliidda ma haysatid, laakiin waxaad ka ganacsanaysaa qiimaha mustaqbalka saliidda. Taas ayaa la yiraahdaa futures contract.

Yaa Ka Qayb Qaata Suuqa Saamiyada?

Waxaa jira laba kooxood oo waaweyn:

1. Maalgeliyayaal Waaweyn (Big Investors):

Kuwaan waa hay’ado ganacsi kuwas oo lacag badan maamula, sida:

Pension Funds (Sanduuqyada hawlgabka)
Insurance Companies (Shirkadaha caymiska)
Mutual Funds (Lacag dad badan isku darsaden )
Hedge Funds (Ganacsi wayn oo khatar badan)

→ Waxay suuqa saamiyada ku leeyihiin saamayn wayn sababtoo ah waxay isticmalaan lacag badan.

2. Maalgeliyayaal Yaryar (Retail Investors):

Kuwaan waa dadka caadiga ah ee naftooda u ganacsada. Qaar baa cusub, qaarna waxay leeyihin waayo-aragnimo qoto dheer.

→ Inta badan waxay adeegsanayaan barnaamijyo (Brokers) sida: Robinhood, eToro, ama Fidelity.

Accredited Investors (Maalgeliyeyaal Gaarka ah):

Kuwani waa dad ama shirkado haysta lacag badan iyo aqoon qotodheer. Dowladdaha ayaa u oggolaada inay:

Maalgeliyaan shirkado gaar ah (Private Equity)
Maalgeliyaan shirkado cusub (Venture Capital)

1. Maalgeliyayaal (Investors)

Sidee Bay U Fekeraan?

Waxay eegaan mustaqbalka fog (sanado badan)
Ma doonayaan faa’iido degdeg ah
Waxay rabaan hanti waarta iyo koror tartiib tartiib ah
Waxay iibsadaan:
- Saamiyo (stocks)
- ETFs (Exchange-Traded Funds)
- Mutual Funds
Waxay sameeyaan cilmi baarisyo:
- Shirkaddu sidee ayay u shaqeysaa?
- Waa maxay fursadaha iyo kobaca dhaqalahe?
Qaar waxay la tashadaan la-taliyayaal maaliyadeed

Tusaale:

Adiga aya ka iibsanaya saami shirkada Tesla hadafkaagu maha mustaqbalka dhow sida bil kadib lakin hadafkaagu waa 5 ta sano ee soosocota in qiimaha saamiyadaadu laba jibaarman ama sadex jibaarmaan

2. Ganacsatada (Traders)

Sidee Bay U Shaqeeyaan?

Waxay raadiyaan faa’iido degdeg ah (maalin ama toddobaadyo gudahood)
Waxay ka ganacsadaan:
- Stocks
- Options
- Futures
Waxay adeegsadaan technical analysis:
- Waxay fiiriyaan jaantusyo
- Saadaalin ku saleysan dhaq-dhaqaaqa qiimaha
Ma hayaan saamiyada muddo dheer – marmarka qaar waxay hayan saacado.

Doorka barokarada (Brokers)

Broker waa qof ama shirkad kaa caawinaysa inaad iibsatid ama iska iibisid saamiyadada. Ma geli kartid suuqa saamiyada si toos ah la’aantood. Waxay yihiin sida buundo udhaxaysa adiga iyo suuqa.

Noocyada Brokarrada:

1. Full-Service Brokers (Adeeg Buuxa)

Waxay siiyaan talo maaliyadeed, qorshaynta howlgabka, iyo maaraynta maalgelintaada.
Ku habboon dadka aan waqti ama aqoon u lahayn ganacsiga, kuwa raba in si buuxda loosiiyo hagid iyo tusaalayn .

Tusaale:

Haddii adigu aadan hubin saamiyada aad iibsanaysid waxaad tagtaa shirkad sida Merrill Lynch, oo kuu samaynaysa qorshe maalgashi oobuuxa.

2. Discount Brokers (Qiimo Jabaan)

Waxay kuu oggolaanayaan inaad naftaada si toos ah uga ganacsato.
Ma bixiyaan talooyin qoto dheer — adiga ayaa mas’uul is ka ah.

Tusaale:

Haddii aad leedahay aqoon iyo cilmi-baaris kuu gaar ah, waxaad isticmaali kartaa Charles Schwab ama Fidelity si aad kharash yar ugu ganacsato.

3. Online Brokers & Robo-Advisors

Waa barnaamijyo aad ka furankarto akoon xisaabeed oo online ah si fudud waxaad ku samayn karta app ahan ama website ahaan.
Robinhood, E*TRADE, iyo TD Ameritrade waa tusaalayaal aad akoono kafuran karto
Robo-Advisors sida Betterment ama Wealthfront — waxay si otomaatig ah kuugu maamulaayan lacagtaada iyadoo la adeegsanayo algorithm.

Dhammaan brokarradan waxaa kormeerka :

SEC (Securities and Exchange Commission)
FINRA (Financial Industry Regulatory Authority)

Tani waxay u adeegtaa in la ilaaliyo cadaaladda iyo kalsoonida suuqa.

Hay’adaha Maamula Suuqa Saamiyada (Regulators)

Suuqa saamiyada ma aha meel qof walba si xoro ah wax uga iibsan karo waxaa jira shuruudo adag iyo hay’ado ilaaliya in ganacsigu noqdo mid cadaalada, hufan, oo ammaan ah.

SEC – Securities and Exchange Commission (Maraykanka)

SEC waa hay’adda ugu wayn ee kormeerta suuqa saamiyada Maraykanka. Waxaa la aasaasay 1934 kadib markii uu dhacay burburkii suuqa ee 1929 (Great Depression

Ujeedada SEC:

ilaalinta maalgeliyeyaasha

In suuqu noqdo mid nidaamsan oo daahfuran
In la helo kalsooni buuxda oo lagu maalgelin karo suuqya

Tusaale:

Marka shirkad rabto inay suuqa saami gashato:

SEC waxay hubisaa in xogta maaliyadeed si cad loo shaaciyo (dakhliga, khasaaraha, daymaha, iwm).
Shirkaddu ma qarin karto xog muhiim ah.
Maalgeliyayaashu waa inay helaan xogta saxda ah oo dhameystiran si ay u gaaraan go’aanno wanagsan.

SEC waxay sidoo kale la socotaa:

Suuqyada sida NYSE iyo Nasdaq
Brokarrada iyo la-taliyayaasha maaliyadeed
Mutual funds-ka iyo shirkadaha maalgashiga

SEC waxay la dagaallantaa khiyaanooyinka ay ka mid yihiin:

Insider Trading: Qof xog qarsoon ka helay shirkad, kadibna suuqa si aan cadaalad ahayn uga faa’iidaystay.
Market Manipulation: In suuqa si kas ah loogu riixo kor ama hoos.

FINRA – Financial Industry Regulatory Authority

FINRA waa hay’ad madax-bannaan oo kormeerta:

Brokarrada
Shaqaalaha ka ganacsada saamiyada

Ujeedada FINRA waa :

In brokarradu si caddaalad ah ula dhaqmaan macaamiisha yaryar.
In maalgeliyayaasha caadiga ah (dadka aan ahayn hay’adaha waaweyn) laga ilaaliyo khiyaanada.

Shuruucda Suuqyada Saamiyada Kala Duwan

Suuq kasta wuxuu leeyahay shuruuc iyo nidaamyo gaar ah oo lagu ilaaliyo daahfurnaanta iyo kalsoonida suuqa. Shirkadaha iska diiwaangeliya suuqyada waaweyn sida NYSE ama Nasdaq waa inay raacaan shuruucdan:

Warbixin Maaliyadeed:

Shirkaduhu waa inay bixiyaan warbixin maaliyadeed saddexdii biloodba mar (quarterly financial reports).
Warbixintaasi waxay muujisaa: faa’iidada, khasaaraha, dakhliga, iyo xaaladda guud ee shirkadda.

Xogaha Muhiimka ah:

Haddii shirkaddu ku dhawaaqdo isbeddel muhiim ah (tusaale: CEO cusub, ku biirista shirkad kale, ama faa’iido ama khasaare wayn), waa in si degdeg ah xogtaasi loo shaaciyo.

Ujeedadu waa in maalgeliyayaasha aysan lumin kalsoonida suuqa, islamarkaana la siiyo xogta ay u baahan yihiin si ay go’aan sax ah u gaaraan.

Suuqa Saamiyada Waa Mid Caalami Ah

Suuqa saamiyada maanta ma xaddidna – waa calaami. Marka uu dhibaato dhaqaale ka dhaco waddan wayn sida Mareykanka ama Shiinaha, waxaa laga yaabaa in:

Qiimaha saamiyada dalalka kale hoos u dhacaan.
Maalgeliyayaashu ay ka cabsadaan suuqyada.

Sidaas darteed, waddamo kasta waxay leeyihiin hay’ado maamul, sida SEC oo kale, si loo ilaaliyo suuqa:

Tusaale:

Shirkad Shiinees ah oo rabta in saamigeeda laga ganacsado suuqyada Maraykanka:

Waa inay la socotaa shuruucda SEC.
Waa inay bixisaa warbixin maaliyadeed oo daahfuran oo sax ah.
Waa in la xaqiijiyaa in xog muhiim ah aan la qarin.

Sidee Loo Go’aamiyaa Qiimaha Saamiyada

Qiimaha saamiyada looma go’aamiyo si toos ah — ee waa natiijada isdhexgalka iibsadeyaasha iyo iibiyeyaasha suuqa ku sugan.

Qiimaha Saamiga = Dalab + Sahay

Haddii dad badan doonayaan inay saami iibsadaan → Qiimaha kor ayuu u kacaa.
Haddii dad badan doonayaan inay saami iska iibiyaan → Qiimaha hoos ayuu u dhacayaa.

Tusaale:

Haddii shirkadda Apple ku dhawaaqdo inay samaysay faa’iido wayn sanadkan:

Dad badan waxay doonayaan inay iibsadaan saamiyadeeda.
Sidaas darteed, qiimaha saamiga Apple wuxuu u badan yahay inuu kaco.

Dadku waxay si toos ah uga arkaan qiimaha saamiyada:

Barnaamijyada brokarrada
Website-yada maaliyadeed sida Yahoo Finance ama Bloomberg
Jaantusyada suuqa (charts) oo tusaya sida qiimahu u kacay ama u hoos ugu dhacay.

Maxaa Saameeya Qiimaha Saamiyada?

Waxaa jira 2 nooc oo saameeya qiimaha:

1. Arrimaha Asaaska u ah (Fundamental Factors):

Waxay la xiriiraan shirkadda lafteeda:
- Faa’iidada shirkadda
- Dakhligeeda (income)
- Alaabta ama adeegyada ay bixiso

Tusaale:

Shirkadda Amazon haddii ay keento faa’iido sare, saamigeedu wuu kacaya.

2. Arrimaha Farsamo (Technical Factors):

Waxay ku saleysan yihiin:
- Dabeecadda suuqa (market sentiment)
- Isbeddelada taariikhiga ah (historic charts)
- Xogaha tirakoobka ee suuqa

Tusaale:

Haddii dad badan suuqa ka cabsadaan (sida dagaal ama sicir barar), qiimaha saamiyadu hoos ayuu u dhici karaa, xitaa haddii shirkadaha aysan si toos ah u saameynin.

Ma Fiican tahay Qiimo Sareeya ?

Qiimaha saamiga sareeya mararka qaar wuxuu muujin karaa in shirkaddu:

Si wanaagsan u shaqaynayso
Faa’iido sameyneyso
Kalsooni badan ka haysato maalgeliyeyaasheeda

Laakiin sidoo kale qiimaha sare waxaa sababi kara arrimo kale oo aan si toos ah ula xiriirin waxqabadka shirkadda:

Stock Split

Shirkaddu waxay kala qaybisaa saamiyada, si ay dad badan u helaan fursad ay ku iibsadaan.

Tusaale:

Haddii aad haysato 1 saami oo qiimihiisu yahay $1000, shirkaddu waxay u kala saari kartaa 10 saami oo $100 ah midkiiba. Tirada saamiyada ayaa kordha, laakiin qiimaha guud isma beddelo.

Dividends

Shirkaddu waxay faa’iidooyinka qayb ka mid ah siisaa maalgeliyeyaasha. Tani waxay muujisaa kalsooni, taasoo keeni karta koror ku yimaada qiimaha saamiga.

Share Buybacks

Marka shirkaddu dib u iibsato saamiyadeeda suuqa, tirada saamiyada la heli karo way yaraataa, taasoo kor u qaadi karta qiimaha saamiyada haray.

Maxaa Sababa Qiimaha markuu hoos udhaco?

Dhibaatooyinka dhaqaale, war xun oo shirkada kasoo baxay, ama isbeddel siyaasadeed waxay keeni karaan in qiimaha saamiyadu hoos u dhaco.

Tusaale Muhiim ah:

Haddii bangiga dhexe kor u qaado dulsaarka (interest rate):

Maalgashadeyaal badan waxay lacagtooda u wareejin karaan bonds oo dulsaar fiican bixiya.
Tani waxay hoos u dhigtaa xiisaha loo qabo saamiyada

Waa Maxay Market Indexes?

Market index waa cabbir guud oo muujinaya sida suuqa saamiyadu u shaqeyo, Waxaa lagu eegaa waxqabadka shirkadaha waaweyn kuwas oo matalaya qaybaha kala duwan ee suuqa.

Tusaalooyinka Ugu Caansan:

Dow Jones Industrial Average (DJIA) → Waxaa ku jira 30 shirkadood oo waaweyn oo Maraykan ah (tusaale: Apple, Coca-Cola, Boeing).
S&P 500 → Waxaa ku jira 500 oo shirkadood oo waaweyn oo dadwaynuhu saamiyo ku leeyihiin.

Maxay Muhiim U Yihiin Market Indexes-ka?

Waxay kaa caawinayaan in si guud aad u fahnto xaaladda suuqa.
Haddii DJIA kor u kacay, waxaa la dhihi karaa dhaqaalaha guud si fiican ayuu u socdaa.
Haddii S&P 500 hoos u dhaco, waxaa laga yaabaa in shirkado badan dhibaato haysato.

Tusaale:

Haddii aad maalgelisay shirkadah technoolojiyada kashaqeeya , waxaad is barbar dhigi kartaa waxqabadkooda adigoo eegaya index-ka technoolojiyadda. Waxaad arki kartaa in shirkaddaada ay ka fiican tahay suuqa kale ama ay ka hooseyso.

Maxaa Suuqa Saamiyada kadhigay Muhiim?

Suuqa saamiyadu ma aha meel lagu kala iibsado saamiyada ; waa tiir dhaqaale oo laf-dhabar u ah horumarka iyo koboca dhaqaalaha casriga ah . Si aad u fahanto sababta uu muhiim u yahay, waa in marka hore aad fahamta:

Yaa ka qeyb gala? (maalgashadeyaal, shirkado, dowlado)
Maxaa lagu kala iibsadaa? (saamiyo, bonds, ETFs, iwm)
Halka uu ka dhaco? (New York Stock Exchange, Nasdaq, iwm)
Sida uu u shaqeeyo? (iibsasho iyo iska iibin ku saleysan baahi iyo sahay)

Taariikhda Hore ee Saamiyada (Stocks):

Qarnigii 17aad, waxaa jirtay shirkad la yiraahdo Dutch East India Company, taasoo ahayd shirkaddii ugu horreysay oo oggolaaday dadka inay lacag ku maalgashadaan iyagoo iibsanaya saami.
Dadku lacagtooda aya kudarsan jireen si shirkaddu ugu safarto meelo fog sida Aasiya iyo Afrika, oo ay ka keeni jirtay shidaal, dahab, dhuxul iyo badeecooyin kale.

Laakiin:

Waqtigaas, dadka caadiga ah fursad uma aysan helin inay ka qeyb qaataan suuqa saamiyada. Kaliya dadka taajiriinta ah iyo boqortooyooyinka ayaa awood u lahaa inay iibsadaan saamiyada.

2. Maanta: Suuqa Saamiyadu Waa Qayb Ka Mid Ah Nolosheenna

Suuqa saamiyadu maanta waxay noqdeen caalami ,, waxana si toos ah ama dadban uga qeyb qaataa:

Shakhsiyaad
Shirkado yaryar ama waaweyn
Sanduuqyada hawlgabka
Bangiyada
Dowladaha

Maxaa ka dhigay mid muhiim ah?

a) Kororka Maalgashiga Caalamiga ah:

Dadka iyo shirkadaha adduunka oo dhan ayaa lacagtooda ku maalgeliya shirkado ka diiwaangashan suuqyada Maraykanka, Yurub, ama Aasiya.

b) Kororka Adeegyada Maaliyadeed:

Shirkado badan ayaa adeegsada suuqa si ay u helaan lacago ay dib ugu maalgaliyan shirkadahooda , halka dadka caadiga ahna ay u isticmaalaan sidii ay lacagtooda u kordhin lahaayeen – tusaale ahaan:

Qorshaha hawlgabka (retirement fund)
Dhisidda hanti
Kayd maalgashi

3. Saamaynta Maanta ee Suuqa Saamiyada:

Suuqa saamiyadu wuxuu door muuqda ku leeyahay dhaqaalaha casriga ah:

anti dhisid fudud:

Dad badan ayaa lacagtooda ku maalgeliya suuqa si ay uga faa’iideystaan kororka qiimaha saamiyada iyo qeybinta faa’iidada (dividends). Tani waxay si gaar ah muhiim ugu tahay hawlgabka iyo mustaqbalka dhaqaale ee dadka.

Sidee Qofka Jooga Soomaaliya uga Qayb Qaadan Karaa Suuqa Saamiyada?

In kasta oo Soomaaliya aysan weli lahayn suuq saami oo rasmi ah, haddana qofka Soomaaliyeed wuxuu si buuxda uga qayb qaadan karaa suuqyada caalamiga ah sida NYSE, Nasdaq, ama London Stock Exchange, isagoo adeegsanaya habab casri ah oo online ah.

1. Furasho Akoon Ganacsi (Brokerage Account):

Waxaad u baahan tahay inaad furato akoon online ah oo kuu oggolaanaya inaad iibsato ama iibiso saamiyo. Waxaa jira barnaamijyo badan oo kuu sahli kara: