Key Takeaways:
Waa maxay Farqiga u Dhexeeya Siyaasadda Maaliyadeed iyo Siyaasadda Lacageed
- Siyaasadda Maaliyadeed (Fiscal Policy) = Dowladda → canshuuraha & kharashaadka.
- Siyaasadda Lacageed (Monetary Policy) = Bangiga Dhexe → dulsaarka & money supply.
- Hadafka guud ee ay wadaaggan: Labaduba waxay rabaan koboc xasilloon, sicir-barar hoose, iyo shaqo-abuur deggan.
Faham Dhamaystiran oo Ku Saabsan Habka Dowladdu u Maamusho Dhaqaalaha
Dhaqaalaha dal kasta waxa saameeya go’aannada dowladdiisu qaadato si ay u xakameyso kobaca, shaqo la’aanta, iyo sicir-bararka. Waxaa jira laba siyaasadood oo waawayn oo loo adeegsado maaraynta dhaqaalaha [1] :
- Siyaasadda Maaliyadeed (Fiscal Policy)
- Siyaasadda Lacageed (Monetary Policy)
Labadan siyaasadood waxay leeyihiin hal hadaf oo guud in la xoojiyo dhaqaalaha marka uu daciifo, iyo in la dejiyo marka uu kululaado (tusaale: sicir-barar iyo dulsaar sare).
Maxay Tahay Siyaasadda Maaliyadeed?
Siyaasadda Maaliyadeed waa habka ay dowladdu u maamusho dhaqaalaha iyadoo adeegsanaysa:
- Kharashaadka dawladda – lacagta lagu bixiyo adeegyada dadwaynaha iyo mashaariicda (sida waddooyinka, isbitaallada, iyo dugsiyada).
- Canshuuraha – lacagta ay dowladdu ka soo ururiso muwaadiniinta iyo ganacsiyada.
Marka dowladdu kordhiso kharashaadka ama dhimayso canshuuraha, waxay si toos ah u saamaynaysaa dhaqaalaha.
Saamaynta Siyaasadda Maaliyadeed:
- Dadku waxay helaan lacag badan ama yar si ay u isticmaalaan.
- Shirkaduhu waxay go’aansadaan inay maalgashi sameeyaan ama iska joojiyan .
- Waxay beddeshaa heerka sarifka lacagaha qalaad iyo daynta guud ee dalka.
Tusaale:
Haddii dowladdu dhisto waddooyin iyo isbitaallo, dad badan ayaa shaqo helaya, mushahar helaya, kadibna wax iibsi ayay bilaabaan, taas oo kordhinaysa dhaqdhaqaaqa ganacsiga sidaas ayuuna dhaqaaluhu u koraa [2] .
Fikradda Keynes iyo Siyaasadda Maaliyadeed
John Maynard Keynes, oo ahaa dhaqaale-yahan Ingiriis ah, ayaa dhisay aragtida Keynesianism.
Keynes wuxuu aaminsanaa in dowladdu ay farageliso dhaqaalaha marka uu hoos u dhaco.
Tusaale:
Haddii shaqo la’aan badani jirto, dowladdu waa inay bilowdaa mashaariic shaqo abuur ah, si dadku shaqo u helaan oo dhaqaaluhu u soo kabto.
Tani waxay si wayn u caddaatay intii lagu jiray Dhibaatadii Dhaqaale ee Waynayd (Great Depression), halkaas oo Keynes ku taliyay in dowladdu kordhiso kharashaadka si loo yareeyo shaqo la’aanta.
Doodda: Keynes vs Monetarists
Siyaasadda Keynes ayaa caan ahayd ilaa 1970-meeyadii, laakiin markii dhaqaaluhu noqday mid aan xasilloonayn, dhaqaale-yahan kale oo la oran jiray Milton Friedman (Monetarist) ayaa ku dooday:
“Faragelinta dowladda oo kaliya ma xallinayso dhibaatooyinka dhaqaalaha waa in la xakameeyaa lacagta wareegaysa.”
Markaa dooddu waxay noqotay:
| Fikradda Keynesians | Fikradda Monetarists |
| Dowladdu ha kordhiso kharashaadka si dhaqaaluhu u kaco | Bangiga dhexe ha xakameeyo lacagta iyo dulsaarka |
| Faragelin toos ah waa muhiim | Suuqu ha isku hagaajiyo si dabiici ah |
Marka Dowladdu Canshuuraha Dhinto oo Kharashaadka Kordhiso
Haddii dowladdu:
- Dhinto canshuuraha,
- Kordhiso kharashaadka guud,
taas waxaa la yiraahdaa Expansionary Fiscal Policy siyaasadda ballaarinta dhaqaalaha.
Tani waxay dhiirrigelisaa isticmaalka, maalgelinta, iyo koboca GDP.
Laakiin waxay keeni kartaa dhibaatooyin kale, sida:
1. Daynta Qaranka oo Korodha
Marka dowladdu qarash garayso lacag ka badan inta ay soo ururiso, waxay soo saartaa bonds (curar) si ay lacag u hesho.
Bond-yadaas waxaa la siiyaa dulsaar, taasoo keenta in daynta guud ee dalka ay si joogto ah u korodho [3].
2. Saamaynta “Crowding Out”
Marka dowladdu suuqa keento bonds badan, ganacsiyada gaarka loo leeyahay waxay la tartamaan dowladda si ay dayn u helaan.
Tani waxay kor u qaadaa dulsaarka, taasoo keenta in:
- Shirkado badan aysan helin dayn jaban.
- Dowladduna la kulanto kharashyo dulsaar oo sarreeya.
3. Saamaynta Qiimaha Lacagta iyo Ganacsiga Dibadda
Marka bond-yada dowladda ay yeeshaan dulsaar sare, maalgashadayaasha shisheeye waxay bilaabaan inay iibsadaan bond-yadaas.
Si ay taas u sameeyaan, waa inay iibsadaan lacagta gudaha (tusaale: dollar. Ama shilin somali ).
Tani waxay kordhisaa qiimaha lacagta dalkaas, taasoo dhaawici karta ganacsiga dhoofinta (exports).
4. Dib-u-dhaca Go’aamada Siyaasadda
Siyaasadda Maaliyadeed mar walba si degdeg ah uma shaqeyso, sababtoo ah:
- Go’aamadu waa in marka hore laga ansixiyaa baarlamaanka (tusaale: Congress).
- Kadibna waa in madaxwaynaha uu saxiixo.
Marka la gaaro waqtiga fulinta, suuqii ayaa laga yaabaa inuu hore isku beddelay taasoo ka dhigaysa go’aankii mid aan waxtar lahayn.
Maxay Tahay Siyaasadda Lacageed (Monetary Policy)?
Siyaasadda Lacageed waa siyaasad uu maamulo Bangiga Dhexe ee dalka (sida Federal Reserve ee Maraykanka ama bangiga dhexe ee soomalia ), si loo xakameeyo dhaqaalaha iyo wareegga lacagta.
Ujeeddada ugu wayn waa in la abuuro jawi dhaqaale oo deggan, si ganacsigu u kobco, sicir-bararkana loo xakameeyo, dadkuna si fudud u helaan amaah iyo maalgelin.
Marka dhaqaaluhu daciifo, bangiga dhexe wuxuu hoos u dhigaa dulsaarka si lacag badan suuqa loogu sii daayo.
Laakiin marka sicir-barar ama dulsaar sare uu jiro, bangiga dhexe wuxuu kor u qaadaa dulsaarka si uu u yareeyo isticmaalka iyo kororka qiimaha [4].
Aragtida Keynesian ee Siyaasadda Lacageed
Dhaqaale-yahannadii raacsanaa John Maynard Keynes waxay aaminsanaayeen in:
- Xitaa haddii dulsaarka la dhimo, bangiyadu aysan khasab ku ahayn inay dayn bixiyaan; waxay dooran karaan inay lacagta kaydsadaan.
- Dadkuna sidoo kale ma qaataan amaah haddii aysan haysan shaqo ama dakhli joogto ah xitaa haddii dulsaarku hooseeyo.
Tusaale:
Haddii qof uu shaqo la’aan yahay, kuma degdego inuu amaah qaato, sababtoo ah ma hubo inuu bixin karo.
Marka, dulsaarka hoose maaha mar walba dammaanad in dhaqaaluhu uu si toos ah kor ugu kaco.
Si kastaba ha ahaatee, siyaasadda lacageed waxay weli door wayn ka ciyaartaa dhaqaalaha iyo suuqyada maaliyadeed, gaar ahaan saamiyada (stocks) iyo curarrada (bonds).
Saddexda Hab ee Ugu Muhiimsan ee Fed ay Adeegsato
Bangiga Dhexe ee Maraykanka (Federal Reserve) wuxuu leeyahay 3 qalab oo muhiim ah oo uu ku beddelo wareegga lacagta (money supply):
1️ Open Market Operations (OMOs)
Tani waa marka Fed ay iibiso ama iibsato bond-yada dowladda.
- Marka Fed iibsato bond-yada → lacag cusub ayaa soo gasha suuqa → bangiyadu waxay helaan lacag badan → dhaqaaluhuna wuu koraa.
- Marka Fed iibiso bond-yada → lacagta suuqa ku jirta way yaraataa → dhaqaaluhuna wuu gaabiyaa [5].
Tusaale:
Fed haddii ay iibsato bonds, waxay lacag cusub gelisaa bangiyada, taas oo keenaysa in bangiyadu dadka iyo shirkadaha si fudud u siiyaan dayn jaban.
Natiijada: maalgelin badan, shaqooyin cusub, iyo koboc dhaqaale.
2️ Reserve Requirement Ratio (Heerka Kaydka ee Bangiyada)
Tani waa qaddarka lacagta ee bangi kasta qasab ku ah inuu kayd ahaan u hayo.
- Haddii Fed hoos u dhigto heerkaas → bangiyadu waxay helaan lacag badan oo dayn ay ku bixin karan.
- Haddii Fed kor u qaado → lacagta la dayminayo dadka way yaraataa → dhaqaaluhuna wuu gaabiyaa.
Tusaale:
Qof rabta inuu iibsado baabuur ayaa u baahan $10,000.
Haddii dulsaarku uu yahay 2%, bangigu wuxuu ku siin karaa amaah fudud $200 oo kaliya dulsaar ah sanadkii.
Dad badan ayaa markaas amaah qaadanaya, shirkaduhuna wax badan ayay iibinayaan → dhaqaaluhuna wuu kobcayaa.
Laakiin haddii dulsaarku uu gaaro 10%, amaahdu waxay noqonaysaa qaali dadkuna way iska dhaafayaan inay amaah qaataan → iibku wuu yaraanyaa → dhaqaaluhuna wuu daciifayaa.
3️ Discount Rate (Dulsaarka Bangiyada Dhexe)
Discount rate waa dulsaarka uu Bangiga Dhexe ku amaahiyo bangiyada kale.
- Haddii Fed hoos u dhigo dulsaarkan → bangiyadu waxay helayaan lacag raqiis ah → waxay sii kordhiyaan dayn-bixinta → dhaqaaluhuna wuu koraa.
- Haddii Fed kor u qaado → amaahdu waxay noqotaa qaali → bangiyadu way yareeyaan daymaha → dhaqaaluhuna wuu gaabiyaa [6].
Tusaale:
Marka Fed hoos u dhigo discount rate-ka:
- Bangiyada ganacsigu waxay helaan lacag jaban.
- Waxay bilaabaan inay bixiyaan amaahyo badan oo jaban.
- Dadkuna waxay bilaabaan inay guryo, baabuur, iyo ganacsi iibsadaan.
Inkasta oo discount rate-ka uusan ahayn mid toos ah oo dadku isticmaalaan, saamayntiisu si dadban ayay u gaartaa qof walba — sababtoo ah waxay saamayn ku leedahay sida ay bangiyadu u bixiyaan amaah iyo heerka dulsaarka guud ee dalka.
Muuqaalka Dhaqaale ee Mudada Dheer
Marka la eego dhaqaalaha muddada dheer, labadan siyaasadood siyaasadda maaliyadeed iyo siyaasadda lacageed waxay leeyihiin saamayn kala duwan oo muddo fog ah.
Aragtida Keynesian iyo Saamaynta Dheer
Tusaale ahaan, haddii aragtida Keynesian lagu dhaqmo muddo 25 sano ah iyadoo si joogto ah loo adeegsado siyaasadda maaliyadeed, dalku wuxuu mari doonaa wareegyo dhaqaale oo isbeddelaya: mar koboc, mar hoos u dhac, mar dhexdhexaad.
Laakiin marka 25-kaas sano la eego, waxaa weli taagan hantida waarta ee la dhisay:
- Waddooyin
- Isbitaallo
- Buundooyin
- Koronto iyo biyo
- Dugsiyo iyo xarumo bulsho
Hantidaas waaraysa waxay ka dhalatay faragalinta maaliyadeed ee dowladda waana astaanta ugu wayn ee siyaasada maaliyadeed: inay abuurto wax muuqda oo waara.
Dhanka kale, Bangiga Dhexe wuxuu isla muddadaas samayn karaa boqollaal go’aan oo ku saleysan siyaasadda lacageed, sida hoos u dhigidda ama kor u qaadidda dulsaarka.
Si kastaba ha ahaatee, natiijooyinkooda badankood waa kumeelgaar waxay saameeyaan wareegga lacagta, suuqa saamiyada, iyo dulsaarada, balse ma abuuraan hanti jireed sida waddo ama buundo [7].
Hal Siyaasad Kaliya Ma Ku Filan Tahay?
Marka la falanqeeyo dhaqaalaha qaran, waxaa muuqata in mid keliya aysan ku filnayn.
Waxaa loo baahan yahay isku-dhaf oo u dhexeeya fiscal iyo monetary policy.
Siyaasadda Maaliyadeed
- Waxay leedahay dib-u-dhac waqti ayay qaadataa inta ay saamaynayso dhaqaalaha.
- Waa mid waxtar leh marka la doonayo in la dhiso hanti waarta ama la kiciyo shaqo-abuur.
Siyaasadda Lacageed
- Waa mid degdeg u shaqeysa, gaar ahaan marka dhaqaaluhu aad u kululaado (sicir-barar, dulsaar sare).
- Waxay qaboojisaa dhaqaalaha si dhakhso ah marka loo baahdo.
- Laakiin, haddii kalsoonida dadka iyo ganacsatadu ay hoosayso, xitaa dulsaarka hooseeya ma dhaqaajiyo dhaqaalaha.
Tusaale:
Haddii Federal Reserve hoos u dhigto dulsaarka si ay dhaqaalaha u kiciso, balse dadku wali aysan haysan kalsooni ama shaqo, ma doonayaan inay amaah qaataan.
Natiijada: dhaqaalaha si sahlan uma korayo, inkastoo siyaasad lacageed la dejiyay.
FAQ
1. Waa maxay Siyaasadda Maaliyadeed (Fiscal Policy):?
Siyaasadda maaliyadeed waa tallaabooyin ay dowladdu qaado si ay u saamayso dhaqaalaha, iyadoo adeegsaneysa kharashaadka dowladda iyo canshuuraha. Ujeeddadu waa in la kobciyo dhaqaalaha ama la yareeyo marka uu kululaado dhaqaluhu.
2. Sidee bay dowladdu u dhaqantaa marka dhaqaaluhu hoos u dhaco?
Dowladdu waxay hoos u dhigtaa canshuuraha ama kor u qaadaa kharashaadka (sida dhismaha wadooyinka iyo isbitaallada) si ay u abuurto shaqooyin, u kordhiso dakhliga dadka, una kiciso dhaqaalaha.
3. Maxay tahay farqiga u dhexeeya Siyaasadda Maaliyadeed iyo Siyaasadda Lacageed?
- Siyaasadda Maaliyadeed (Fiscal Policy): Waxaa maamusha dowladda, iyadoo adeegsaneysa canshuur iyo qarash.
- Siyaasadda Lacageed (Monetary Policy): Waxaa maamula Bangiga Dhexe, isagoo xakamaynaya dulsaarka iyo lacagta wareegeysa.
Gabagabo
Farqiga u dhexeeya Siyaasadda Maaliyadeed iyo Siyaasadda Lacageed waa muhiim in la fahmo si loo garto sida dhaqaalaha qaranka loo hago.
- Siyaasadda Maaliyadeed → waxaa gacanta ku haysa dowladda, waxayna adeegsataa canshuuraha iyo qarashaadka si ay u saameyso dhaqaalaha.
- Siyaasadda Lacageed → waxaa maamula Bangiga Dhexe, wuxuuna xakameeyaa dulsaarka iyo wareegga lacagta.
Labada siyaasadood waa laba tiir oo isku dhafan — midna waxay dhiirrigelisaa koboc, midna waxay ilaalisaa xasiloonida.
Marka la isku dheelitiro, waxay noqdaan aalado awood badan oo lagu xakameeyo shaqo la’aanta, sicir-bararka, iyo kobaca dhaqaalaha .
#SiyaasaddaMaaliyadeed #SiyaasaddaLacageed #FarqigaSiyaasadaha #FiscalPolicy #MonetaryPolicy #Dulsaarka #KeynesianEconomics